قضیه ملی شدن صنعت نفت چیزیست که ملیون و هوادارن مصدق اون رو دربست در حوزه دارایی های خودشون میدونن. بنا به ادعای خود مصدق در تشکر رسمی از محمدرضا، خود شاه هم همواره در طول جنبش ملی کردن نفت از این مساله پشتیبانی کرده. این بخش از کتاب علی میرفطروس اختصاص داره به این موضوع.

Not Acceptable!

قانون ملی شدن صنعت نفت مصوبه مجلس شورای ملی و سنا بود که پس از حاجعلی رزم آرا مصدق در کسوت نخست وزیری مامور اجرای اون شد. در این بین مشکلات متعددی وجود داشت از جمله قراردادهای قبلی دولت با شرکت نفت انگلیس و ادعای خسارت اونها و ضمنن نداشتن دانش و تجهیزات از طرف ایران برای اداره صنعت نفت. رزم آرا حرفش این بود که ملی کردن صنعت نفت به این شکل و سیاق خیانت به ایرانه. حرف او این بود که ایران هتا یک نفتکش هم نداره. ایران بازار فروش نداره. ولی مصدق نظرش این بود که احتیاج دنیا به نفت ایران در نهایت کفه ترازو رو به سود ما تغییر میده. آیا این دو تفکر همین الان براتون در زمینه حقوق هسته ای آشنا نیستند؟ به هر حال تولیدات نفت ایران در اون زمان 600 هزار بشکه بوده و تولید نفت کل دنیا 10 میلیون. در مدت تحریم نفت ایران و ممانعت مشتریان برای خرید نفت ایران، کشورهای عربی با افزایش ظرفیت خودشون رقم تولید رو به 13 میلیون رسوندند که نه تنها کمبود نفت ایران پوشش داده شد بلکه مازاد نیاز هم بوجود آمد.

دوستان این قضیه رو چقدر با شکست ملی‌گرایی در ایران و روی کار آمدن اسلامگرایان در انقلاب 57 مرتبط میدونند؟

Russell نوشته: دوستان این قضیه رو چقدر با شکست ملی‌گرایی در ایران و روی کار آمدن اسلامگرایان در انقلاب 57 مرتبط میدونند؟

اگر ایران کمونیست نمیشد:))حداقل مشخصه بارز این جریان این بود طرفداران مصدق با طرفداران کاشانی که نماینده جریان مذهبی حساب میشد افتراق پیدا کرده بودند.در صورتی که بعد از شکست جریان مصدق عملا ملی گرایان و مذهبیون ( و حتی مارکسیست ها) با گذشت زمان به هم نزدیک تر شدند.

undead_knight نوشته: اگر ایران کمونیست نمیشد:))حداقل مشخصه بارز این جریان این بود طرفداران مصدق با طرفداران کاشانی که نماینده جریان مذهبی حساب میشد افتراق پیدا کرده بودند.در صورتی که بعد از شکست جریان مصدق عملا ملی گرایان و مذهبیون ( و حتی مارکسیست ها) با گذشت زمان به هم نزدیک تر شدند.

منظورت اینه که اگر نهضت مصدق شکست نمی‌خورد، اختلافات با گذشت زمان بیشتر مشخص می‌شد و
اینطور ملی‌-مذهبی‌ها از خمینی رودست نمی‌خوردند؟
این ممکن هست، ولی بنظر میرسه قدرت اصلی اسلامیون در حوزه و مسجد بوده که ملی‌گرایان یا از اون
شناخت درستی نداشتند یا اونرو بی‌خطر میدونستند. البته تفاوت زیادی هم بین خود شخصیت کاشانی و خمینی
وجود داره.

البته سوال من کمی متفاوت بود. منظور من این حس سرخوردگی هست که در ایران قبل از انقلاب 57 در آثار کسانی
مثل آل‌احمد مشاهده میشد هست. با توجه به اینکه پرچم ملی‌گرایی قبل از انقلاب دست شاه بود طبیعتا این حس
سرخوردگی هم به ملی‌گرایی نسبت داده میشده. من میگم اگر اتفاقات زمان مصدق جور دیگری اتفاق می‌افتاد ملی‌گرایی
اینقدر راحت مغلوب آخوندها و چپ‌ها می‌شد یا نه؟

Russell نوشته: منظورت اینه که اگر نهضت مصدق شکست نمی‌خورد، اختلافات با گذشت زمان بیشتر مشخص می‌شد و
اینطور ملی‌-مذهبی‌ها از خمینی رودست نمی‌خوردند؟
این ممکن هست، ولی بنظر میرسه قدرت اصلی اسلامیون در حوزه و مسجد بوده که ملی‌گرایان یا از اون
شناخت درستی نداشتند یا اونرو بی‌خطر میدونستند. البته تفاوت زیادی هم بین خود شخصیت کاشانی و خمینی
وجود داره.
البته سوال من کمی متفاوت بود. منظور من این حس سرخوردگی هست که در ایران قبل از انقلاب 57 در آثار کسانی
مثل آل‌احمد مشاهده میشد هست. با توجه به اینکه پرچم ملی‌گرایی قبل از انقلاب دست شاه بود طبیعتا این حس
سرخوردگی هم به ملی‌گرایی نسبت داده میشده. من میگم اگر اتفاقات زمان مصدق جور دیگری اتفاق می‌افتاد ملی‌گرایی
اینقدر راحت مغلوب آخوندها و چپ‌ها می‌شد یا نه؟

به جز بیشتر شدن اختلاف ها،باید دقت کرد که زمان مصدق رهبری جریان ضد شاه دست ملی گرایان بود و مذهبی ها پیرو بودند،در صورتی که در انقلاب 57 رهبری جریان به دست مذهبی ها افتاد و نماد و رهبر جریان ضد شاه یک شخصیت تماما مذهبی بود.
در واقع من دارم میگم اگر جریان مصدق در قدرت مونده بود احتمال بیشتری داشت که انقلاب اسلامی رخ نده، چون جریان های چپ و ملی در پیروزی انقلاب به شدت موثر بودند(از سامان دهی و تبلیغات گرفته تا اقدامات نظامی) نیازی احساس نمیکردند که تحت لوای یک جریان مذهبی قرار بگیرند.

Russell نوشته: دوستان این قضیه رو چقدر با شکست ملی‌گرایی در ایران و روی کار آمدن اسلامگرایان در انقلاب 57 مرتبط میدونند؟

ببینید در زمان مشروطه و رضا شاه روشنفکران ضد اسلام بودند و معایب اسلام را مطرح می کردند. در زمان مصدق سه گروه سیاسی بود ملی ها مذهبی ها و کمونیستها. بعد از مصدق ملی مذهبی ها شکل گرفتند و ملیت را به تحجر اسلام پیوند زدندسپس شریعتی d مجاهدین خلق ملی مذهبی را با کمونیسم پیوند زدند و فاضلاب اسلام را در قالب کمونیسم ریخت.
یعنی مثلا نخبه های فرهنگی یا همان روشنفکرنماهای مسلمان بر خلاف روشنفکران مشروطه شنا کردند و مسلم بود آخر سر از این افتضاح ملایان به قدرت می رسند.

در توضیح پست قبل باید بگویم که تا قبل از مشروطه ملی گرایی مفهومی نداشت همه چیز شیعه گری بود با جنبش مشروطیت ملی گرایی شکل پیدا کرد و تا قبل از سقوط مصدق ملی و مذهبی و کمونیسم جدا بود. بعد یک عده الاغ آمدند نهضت ازادی و ملی مذهبی راه انداختند و در شعارهایشان این بود که ایرانی یعنی شیعه و این دو را لاینفک اعلام کردند بعدهم شریعتی و مجاهدین کمونیسم اسلامی را بنیان نهادند. پس با این پسرفت معلوم بود به ولایت فقیه ختم میشود.

undead_knight نوشته: به جز بیشتر شدن اختلاف ها،باید دقت کرد که زمان مصدق رهبری جریان ضد شاه دست ملی گرایان بود و مذهبی ها پیرو بودند،در صورتی که در انقلاب 57 رهبری جریان به دست مذهبی ها افتاد و نماد و رهبر جریان ضد شاه یک شخصیت تماما مذهبی بود.
در واقع من دارم میگم اگر جریان مصدق در قدرت مونده بود احتمال بیشتری داشت که انقلاب اسلامی رخ نده، چون جریان های چپ و ملی در پیروزی انقلاب به شدت موثر بودند(از سامان دهی و تبلیغات گرفته تا اقدامات نظامی) نیازی احساس نمیکردند که تحت لوای یک جریان مذهبی قرار بگیرند.

من فکر نمی‌کنم اینطور باشه. حساب چپ‌ها رو که باید بکل جدا کرد چون اون‌ها معلوم هست برنامشون چی بوده ولی، ملیون اگر قدرت داشتند
لازم نبود که پشت خمینی سنگر بگیرند. من فکر میکنم خود اینکه ملیون به این راحتی از خمینی شکست خوردند نشون میده که ضعیف شده بودند.

Agnostic نوشته: ببینید در زمان مشروطه و رضا شاه روشنفکران ضد اسلام بودند و معایب اسلام را مطرح می کردند. در زمان مصدق سه گروه سیاسی بود ملی ها مذهبی ها و کمونیستها. بعد از مصدق ملی مذهبی ها شکل گرفتند و ملیت را به تحجر اسلام پیوند زدندسپس شریعتی ملی مذهبی را با کمونیسم پیوند زد و فاضلاب اسلام را در قالب کمونیسم ریخت.
یعنی مثلا نخبه های فرهنگی یا همان روشنفکرنماهای مسلمان بر خلاف روشنفکران مشروطه شنا کردند و مسلم بود آخر سر از این افتضاح ملایان به قدرت می رسند.

در زمان رضا شاه اسلامیون کسروی رو بقتل رسودند آب هم از آب تکون نخورد. من فکر نمیکنم اونزمان اون‌ها به معنای واقعی "اسلامستیز" بوده باشند.

نقل قول:در زمان رضا شاه اسلامیون کسروی رو بقتل رسودند آب هم از آب تکون نخورد. من فکر نمیکنم اونزمان اون‌ها به معنای واقعی "اسلامستیز" بوده باشند.

روانشاد کسروی در زمان رضا شاه ترور نشد بلکه در سالهای نزدیک به ملی شدن نفت زمانی که محمدرضا شاه هیچکاره و بیقدرت بود توسط اراذل و اوباش تحت امر آخوند تروریست، نواب صفوی به قتل رسید.

انقلاب اسلامی به وضوح ادامه راه مصدق و هوادارنش در برچیدن سیستم پادشاهی بود. اکثریت رهبران و جنبشگران انقلاب 57 به نحوی با مصدق و جریانات وابسته به اون مرتبط اند. از چپی ها و مارکسیست ها و توده ای ها که روزنامه هاشون در خلال سال های 1331 و 1332 دربس در خدمت دولت مصدق بود گرفته تا خود ملیون.

نکته اینجاست که اساسن چرا مصدق خواستار نابودی نظام پادشاهی بود؟ آیا اصلن اینطور بود یا اینکه این فقط ژست سیاسی یا فرار به جلو برای پوشش گذاشتن بر مساله نفت بود؟ این بخش از تحلیل میرفطروس جالبه:

نقل قول:دکتر مصدّق که رضاشاه و رزم آرا و دیگران را بخاطر چنین سیاستی، «خیانتکار» نامیده بود، اینک خود، در زیرِ سنگِ آسیابِ شرایط و در ورطه ای از عصَبیّت ها و احساسات و عوام پسندی و حفظ «وجاهت ملّی»، می کوشید تا راهی به ساحل عافیت بیابد. مصدّق که مسئلهء مالی با شرکت نفت ایران و انگلیس را به یک مسئلهء سیاسی تبدیل کرده بود، اینک با بُن بست یا شکست در «جنگ خارجی» (مذاکرات نفت)، جنگ داخلی (مبارزه با شاه و مخالفان سیاسی خود) را برجسته کرده بود.

اصولن مساله مصدق مساله ی پادشاهی نبود. مصدق کسی بود که در زمان به قدرت رسیدن رضا شاه و در خلال رای مجلس موسسان و شورای ملی برای انحلال سلسله قاجاریه و تاسیس سلسله پهلوی، برای ماندن احمدشاه تلاش های بسیار کرده بود. مصدق احمدشاه رو شاه وطن پرست نامیده بود. ضمن اینکه خود مصدق با عنوان مصدق السلطنه از سران و شاهزادگان قاجار بوده. دکتر مصدق هتا وقتی که فکر جمهوریت در خلال نخست وزیری رضا خان گسترده شد دفاعی از او نکرد. اصولن فکر مخالفت با پادشاهی زمانی در مصدق قوت گرفت که مساله نفت به سرانجامی نمیرسید و مصدق برای حفظ وجهه خود مجبور بود دست به کاری بزنه تا نفت فراموش بشه.

این احتمال زمانی قوت میگیره که بدونیم اعمال افراطی و ضد قانونی دکتر مصدق در همین دوران شدت گرفته بود. اعمالی مثل کسب اختیار قانون گذاری از مجلس برای مدت 6 ماه یا انحلال غیرقانونی مجلس شورای ملی و سنا. یا کسب عنوان فرماندهی کل قوا از پادشاه برخلاف قانون اساسی. جالب اینجاست که وی همون مجلس هفدهم که انتخاباتش به دست دولت مصدق انجام شد و اکثریت کرسی های اون رو هوادارن جبهه ملی اشغال کرده بودند رو هم بر نتابید و دست به انحلالش زد. تازه همین انحلال غیرقانونی هم به خاطر سرپوش گذاشتن بر یک کار غیرقانونی دیگه بود. در شرایطی که کشور بیش از دو سال بود که در مضیقه به سر میبرد و در بسیاری شهرها در این مدت حکومت نظامی برقرار بود و عایدی دولت از نفت به صفر رسیده بود و دولت با کمک مستقیم امریکا زنده و سر پا بود، (بله دولت مصدق امریکا رو دوست صمیمی خود میدونست و امریکا سالانه ده ها میلیون دلار به دولت مصدق کمک مستقیم میکرد) مصدق برای جبران کسری بودجه خود بطور محرمانه مبلغ 312 میلیون تومان اسکناس بی پشتوانه چاپ کرد. این کار خلاف قانون و بدون مصوبه مجلس اکنون میتونست برای مصدق مایه دردسر و هتا استیضاح بشه. چرا که حسین مکی از هواداران سابق و همرزمان جبهه ملی، اکنون از طرف مجلس شورای ملی به عضویت هیات نظارت بر اندوخته اسکناس درآمده بود:

نقل قول:« بطوری که شنیده ام و در بعضی از جراید هم منتشر شده است، آقای نخست وزیر از انتخاب این جانب به سِمتِ نظارت بانک ملی خیلی عصبانی هستند. علّت عصبانیّت ایشان خیلی واضح است، زیرا از دو حال خارج نیست، یا دولت اسکناسِ اضافی منتشر کرده یا نکرده است. اگر منتشر کرده باشد بیم آن دارد که اگر من از آن مسئله خبردار شوم، ملّت ایران را در جریان خواهم گذاشت. پس لابد فعل و انفعالی صورت گرفته که دولت از انتخاب من تا این حد نگران است.» (روزنامــهء اطلاعات، ۶ مرداد ۳۲، به نقل از موحّد، ج ۲، ص ۷۶۱)

چقدر این اعمال مصدق برای من و شما آشناست؟ آیا احمدی نژاد هم چنین بی قانونی ها و اعمال بدعت آمیزی انجام نداده؟ آیا ج.ا در سرسختی خود در مساله هسته ای و برباد دادن میلیاردها دلار نفتی و سوزاندن فرصت ها مشابه دولت مصدق عمل نکرده؟ آیا ج.ا هم مانند دولت مصدق از ترس بر باد رفتن شعارهای خودش و ترس از عقب نشینی لجاجت نمیکنه؟

به هر حال، انحلال مجلس برای سرپوش گذاشتن روی مساله چاپ محرمانه اسکناس و سپس درافتادن با دربار و تغییر موضوع از مساله نفت به مساله حکومت، روش مصدق برای فرافکنی و انحراف اذهان بود. وگرنه چه نیازی بود که به شاه جوان و بی تجربه ای که دقیقن در نقش پادشاه مشروطه فرو رفته بود حمله بشه؟ شاه جوان در خلال 12 سال اولیه سلطنت خودش کمترین نقشی دز مسائل سیاسی داشت. این درست همان چیزی بود که حدود 50 سال قبل مبارزان مشروطه خواستارش بودند. مصدق با دخالت در امور دربار، قطع بودجه دربار، کسب اختیارات فوق العاده و امتیازات فراقانونی، اسباب دیکتاتوری سال های بعد محمدرضا رو فراهم کرد. این مصدق و جبهه ملی بود که با محمدرضا یاد داد که اگر بصورت منفعل و قانونی سلطنت کنه، احتمالن با اخراج از کشور روبرو میشه. دکتر فاطمی یار وفادار مصدق و تئوریسین بسیاری از اعمال فراقانونی او در روز 25 مرداد 1332 تلگرافی به همه سفارت خانه های ایران میزنه و دستور میده که سفارت حق استقبال از محمدرضا رو نداره و او از سلطنت خلع گردیده. با کدام مصوبه مجلس موسسان؟ کدام مجلس موسسانی اصلن تشکیل شده در شرایطی که مجلس شورای ملی خودش منحل هست؟

رفتار محمدرضا شاه در اون زمان برعکس دکتر مصدق ولی بسیار قانونی و قابل قبول بود. هندرسون سفیر امریکا در ایران در تلگراف های خودش به واشنگتن مینویسه که شاه به هیچ وجه مایل به عزل مصدق بصورت دستوری نیست و ترجیح میده این کار از طریق مجلس انجام بشه. البته مصدق با انحلال مجلس و فراهم کردن دوره فطرت، راه رو برای عضل خودش از نخست وزیری به دست شاه فراهم کرد. در صورت نبود مجلس شاه بی نیاز از کسب موافقت مجلس میتونه به صورت دستوری به عزل و نصب وزراء بپردازه. این اتفاق البته مسبوق به سابقه هم بود و چندین بار در دوران احمدشاه این اتفاق افتاده بود. البته مصدق در پاسخ هشدار دکتر سنجابی مبنی بر این احتمال، اشاره میکنه که شاه فرمان عزل مرا نمیدهد به فرض هم بدهد ما به او گوش نمیکنیم. توجه کنید که اشاره مصدق به قانونی یا غیرقانونی بودن این احتمال نیست بلکه میگه ما به اون گوش نمکنیم! مصدق هتا رسید فرمان عزل رو هم امضا کرده ولی پس از اون به گارد دستور داده که حاملین پیام (سرهنگ نصیری) بازداشت بشوند و از فردا در نشریات و روزنامه های خودشون و همچنین رادیو ملی گفتند که کودتا علیه دولت انجام شده!



همونطور که گفتم شاه مایل به تغییر نخست وزیر از راه غیرقانونی نبود و تا آخرین لحظه هم مذاکرات هندرسون با او درباره تغییر نخست وزیر از طریق فرمان یا کودتا به نتیجه نرسیده بود. به همین خاطر امریکا به فکر انجام کودتا هم افتاده بود که در این باره بعدن بیشتر صحبت خواهیم کرد. این بخش از کتاب میرفطروس رو مطالعه کنید:

انجمن پژوهشی ایرانشهر دکتر محمّد مصدّق؛ آسیب شناسی یک شکست (بخش هشتم)

نقل قول:* شاه، خطاب به هندرسون (سفیر وقت آمریکا در ایران): «من هرقدر که بخواهم قوی و قاطع باشم، نمی توانم برخلاف قانون اساسی و بر ضد جریان نیرومند احساسات ملّی، حرکت کنم».

نقل قول:* گزارش هندرسون: «شاه مایل نیست اقدامی برخلاف قانون اساسی انجام دهد. شاه در یک کودتا شرکت نمی کند».

نقل قول:* شاه: «حلّ مسئلة نفت با خودِ دکتر مصدّق آسان تر خواهد بود تا با جانشین او. چنین راه حلّی – حتّی اگر به ادامهء حکومت مصدّق منجر شود – باز، ارزشِ آنرا دارد که حداکثرِ تلاش در این راه بکار رود».