قسمت دوم

(توحید، معاد، احکام و عبادات)
● توحید و قیامت
در بین اعراب جاهلی انواع ادیان مثل حنفی و یهودی و مسیحی و بت پرستی و خورشیدپرستی و صابئه و دهریه و ستاره پرستان و غیره وجود داشتند. و نكته ی انسانی ارزشمند در بین اعراب جاهلی این بود كه اینهمه دین باهم بطور مسالمت آمیز زندگی می كردند و بر سر دین با هم نمی جنگیدند ولی اسلام این تساهل را از بین برد. حنفیون به توحید و معاد اعتقاد داشتند و خدای جهان را خدای واحد، قادر، عالم، حكیم و عادل می دانستند خدائی با صفاتی مشابه آنچه در اسلام آمده است. بزرگان و شعرای زیادی از اعراب، موحد بودند مثل ورقه بن نوفل، امیه بن ابی الصلت، زید بن عمرو و قس بن ساعده. اعتقاد به ملائكه و جن و غول و شیطان نیز در اعراب رایج بوده[۱] كه به اسلام راه یافته است.
بر این اساس محمد بنیانگذار توحید و معاد نبوده است بلكه آنرا از محیطش گرفته و وارد اسلام كرده است. «شاید كهنترین نمونه پرستش خدای یكتا به “آخن آتون” فرعون مصری سلسله‌ی هجدهم بازگردد كه از ۱۳۷۹ تا ۱۳۶۲ پیش از میلاد بر مصر سلطنت می‌كرد. او اصلاح طلب دینی بود و ستایش آتون ATON خدای خورشید را جایگزین ستایش همه دیگر خدایان كرد و معبدی برای او ساخت. بعید نیست كه اعتقاد به خدای یكتا در میان یهودیان خود در پی برخورد یهودیان مقیم مصر با این تحولات فكری در آن سرزمین بوده باشد.»[۲] ایده جهان پس از مرگ نیز مربوط به اساطیر ایرانی و هندی می‌شود و به نظر می‌آید كه یهودیان این باور را هنگام فتح بابل به دست كوروش از ایرانیان اخذ كرده‌اند. این اعتقاد سپس از یهود به مسیح و اسلام و در نتیجه كل جهان منتقل شده باشد. استاد مهرداد بهار در مورد چگونگی پیدایش این باور در ایرانیان می‌گوید: «اندیشه‌ی متبلور شده‌ی بهشت و دوزخ، كه برترین اندیشه‌ی موجود كنونی در این باره نیز می‌باشد، از ذهن ایرانی برخاسته و جهانگیر شده است. علت آن نیز می‌تواند تصور ایرانیان درباره‌ی ضدخدایان یعنی دیوان باشد، یعنی تا وقتی كه اندیشه انسان درباره‌ی ضدخدایان كمال نیابد و تبدیل به یك نظام نگردد، نمی‌توان به تصور دوزخی‌ كامل و عذاب اخروی معتقد شد.»[۳] اسطوره‌شناسان بزرگ دیگری نظیر «جیمز بار»[۴]، «میرچاالیاده»[۵] و «جان هینلز»[۶] نیز اعتقاد به جهان پس از مرگ را دارای ریشه‌ ایرانی می‌دانند. به خاطر نفوذ همین اندیشه‌های ایرانی است كه اولین بار در كتب عهد جدید سخن از جهنم و آتش و عذاب مجرمان به میان می‌آید.

● احكام اسلامی
طبیعی است كه در محیط عربستان، مثل هر سرزمین دیگری در ۱۴۰۰ سال پیش، احكام مختلفی در مورد معاملات مختلف مثل خرید و فروش، رهن، اجاره، قرض و ربا و امثالهم وجود داشت. همچنین احكام ازدواج و طلاق داشتند كه حتی نام انواع طلاقهای موجود در اسلام از محیط عربستان گرفته شده است مثل طلاق ثلاث و ایلاء و ظهار و عده نگه داشتن زن بعد از مرگ شوهر یا طلاق و امثالهم.[۷] در فقه اسلامی احكام به دو دسته ی تأسیسی و تصویبی تقسیم می شوند. احكام تأسیسی احكامی اند كه بدون سابقه ی قبلی توسط محمد ابداع شده است و احكام تصویبی احكامی اند كه قبلا در محیط عربستان و جود داشته و محمد به آنان عمل كرده و بدین صورت وارد اسلام شده است. فقهای اسلام نیز معتقدند كه بیشتر احكام فقهی تصویبی اند یعنی از محیط گرفته شده اند البته محمد گاه تغییراتی در آنان داده است. احكام قضائی اسلامی كه عمدتا بسیار خشونت آمیزند نیز در محیط عربستان و هم در تورات وجود دارند مثل رجم و بریدن دست و قصاص و امثالهم. در اینجا بد نیست اشاره ای به تاریخچه ی قوانین قضائی بكنیم. در كشفیات باستانشناسی در منطقه ی شوش در سال ۱۹۰۴ الواح باستانی اكدی یافت شد كه مربوط به ۳۷۰۰ سال پیش است (۱۶۸۶-۱۷۲۸ پیش از میلاد) بر یك لوح بزرگ، ۲۸۲ قانون حقوقی از حمورابی پادشاه برجسته ی بابلی به خط میخی وجود دارد. این قوانین منظم ترین و كاملترین مجموعه ی حقوقی باستانی است و بصورت جزئی وارد بسیاری مباحث حقوقی شده است. و شامل مجموعه ای از قوانین خشن و ملایم و ظالمانه و عادلانه است. ده فرمان و بسیاری از قوانین حقوقی تورات تقریبا بطور تحت الفظی از قوانین حمورابی گرفته شده است و سپس این قوانین تقدس یافته به اسلام راه یافته است. مثلا قصاص كیفری است كه در آسیب جسمی، بر جنایتكار اعمال می شود و مساوی با جنایت است. مثلا اگر كسی عمدا دیگری را كشت، كشته می شود یا اگر چشم كسی را كور كرد چشمش را كور می كنند. این عمل از قوانین حمورابی گرفته شده است. قصاص در قرآن در آیاتی چند مورد تأیید قرار گرفته است از جمله:
بقره ۱۹۴: پس هر كس بر شما تعدى كرد همان گونه كه بر شما تعدى كرده بر او تعدى كنید.
مائده ۴۵: و در [تورات] بر آنان مقرر كردیم كه جان در مقابل جان و چشم در برابر چشم و بینى در برابر بینى و گوش در برابر گوش و دندان در برابر دندان و زخمها قصاصى دارند و هر كه از آن [قصاص]درگذرد پس كفاره [گناهان] او خواهد بود و كسانى كه به موجب آنچه خدا نازل كرده داورى نمی كنند آنان خود ستمگرانند.
این آیه بسیار شبیه به قوانین ۱۹۶ تا ۲۰۵ حمورابی است.

● عبادات اسلامی
عبادات مختلف مثل نماز و روزه و حج نیز در محیط عربستان و بعضی در كتب یهود وجود داشته كه با تغییراتی وارد اسلام شده است.[۸]

منابع :
[۱] بلوغ الارب، ج ۲، ص ۱۹۴- ۲۸۶
[۲] پژوهشی در اساطیر ایران. برگ ۵۰۶
[۳] پژوهشی در اساطیر ایران. برگ۴۸۵
[۴] مهر،فرهنگ. دیدی نو از دینی كهن، فلسفه زرتشت.تهران: انتشارات جامی۱۳۷۴ . برگ۹۴
[۵] الیاده، میرچا. چشم اندازهای اسطوره. مترجم: جلال ستاری. تهران: انتشارات توس۱۳۶۲. برگ۷۳
[۶] هینلز، جان راسل. شناخت اساطیر ایران . مترجم: محمد حسین باجلان فرخی. تهران: انتشارات اساطیر۱۳۸۳
[۷] بلوغ الارب، ج۲، ص۴۹
[۸] بلوغ الارب، ج۲، ص ۱۹۶

منابع قرآن ۲

منابع قرآن ۲