[Russell]

نه،
میل به بندگی: تسلیم داوطلبانه‌ی اراده، اختیار و قوه‌ی تعقل به مرجعی بیرونی، برای رهایی از مسئولیت و رسیدن به آرامش، احساس امنیت و ...
میل به بندگی کشیدن: بر عهده گرفتن مسئولیت بنده‌ها و اندیشیدن، تصمیم‌گرفتن و تا حدی عمل کردن به جای آنها برای رسیدن به قدرت، اعتبار و احترامی که همراه می‌آورد.

پیروی بنده از ارباب نیازمند میزان مشخصی از ایمان به صداقت و درایت اوست. اکنون تصور بکنید بنده‌ای بیم آن می‌کند که اربابش فاقد صداقت یا درایت است. بلادرنگ خواستار «رهایی» می‌شود. این اما نه رهایی از «بندگی»، که رهایی از «بندگی برای این ارباب به خصوص» است. ما می‌بینیم که بنده پی می‌برد خدایی نیست و اسلام چرند است، و به آن کافر می‌شود و خواستار «رهایی از بند دگمهای بدوی»، اما دربه‌در دنبال ارباب دیگری می‌گردد و همینجا ما بسیاری را دیده‌ایم که لحظه‌ای درنگ نمی‌کنند که خرد نقاد خویش را تسلیم «علم» و ... بکنند و ایمانی کاملا مذهبی به دانشمندان و ثمره‌ی تحقیقات آنان دارند.

هیچ دو انسانی نیستند که به هم بربخورند، اما پس از پنج دقیقه تحت این رانه در جایگاه‌هایی متفاوت قرار نگیرند. به قولی، قلاده یا بر گردن شماست، یا در دستانتان.

من کاملا موافق هستم که این درباره‌یِ خدا و دین درست است و بدون دینی که مورد باور و اعتماد اکثریت باشد جامعه ممکن نیست، ولی امیدوارم که با وجود دین و خدا دیگر نیاز به بردگی کشیدن نباشد. سلسله مراتب البته اجتناب ناپذیر است ولی می‌گویم، شاید دیدن هر سلسله مراتبی به شکل رابطه‌یِ بندگی-اربابی درست نباشد. در اینصورت بردگی نوع خاص و شدید بدی از این رابطه می‌شود.