خواست آزاد

نوشته‌ی Dario Maestripieri، استاد دانشگاه شیکاگو
بازگردان: A-4

در یکی از مقالات سال ۲۰۰۷ نشریه‌ی نیویورک تایمز با عنوان «اراده‌ی آزاد: الآن دارید، الآن ندارید» نویسنده‌ی بخش علمی، دنیس اوربای (Dennis Overbye) گزارشی از مصاحبه با دو دانشمند ارائه داد که روی موضوع اراده‌ی آزاد تحقیق انجام داده بودند. این دانشمندان عبارت بودند از بنیامین لیبت (Benjamin Libet)، فیزیولوژیست پیشین دانشگاه کالیفرنیا-سان فرانسیسکو (او در سال ۲۰۰۷ از دنیا رفت)، و دانیل وگنر (Daniel Wegner)، روانشناسی از دانشگاه هاروارد. در دهه‌ی ۱۹۸۰، لیبت آزمایشاتی انجام داد که در آن‌ها از داوطلبین می‌خواست حرکت دلخواهی را با دستشان انجام دهند، مثل فشردن یک دکمه یا ضربه زدن با انگشت، و در همین حین او فعالیت الکتریکی مغزشان را با موج‌نگار مغزی (electroencephalogram) ضبط می‌کرد.

لیبت از سوژه‌ها می‌خواست عقربه‌ی ثانیه‌شمار یک ساعت را تماشا کنند و مکانش را درست در زمانی که احساس می‌کردند اراده‌ی آگاهانه برای انجام حرکت دارند، گزارش دهند. آزمایشات نشان داد تقریباً نیم ثانیه پیش از آنکه سوژه آگاهانه احساس کند تصمیم گرفته دستش را حرکت دهد، خیزشی از الکتریسیته در نورون‌های مغزی که حرکت دست را کنترل می‌کنند، روی می‌داد. به بیان دیگر، به‌نظر می‌رسید مغز پیش از آنکه تصمیمی آگاهانه اتخاذ شود، به‌طور ناخودآگاه رفتار را کنترل می‌کند. ادراکِ یک عمل فرد را از آن آگاه می‌سازد و این آگاهیِ بعد از عمل این وهم را می‌سازد که رفتارمان نتیجه‌ی یک تصمیم است و نه از روی جبر. آزمایشات لیبت پیشنهاد کردند اراده‌ی آزاد یک وهم است - نیرنگی که خود اذهان‌مان به ما می‌زنند. نتایج او توسط نوروساینتیست‌های دیگر تکرار شده‌است (گرچه، مطابق معمول، بعضی شکاکان از آن انتقاد کرده‌اند)، اما آزمایشات دانیل وگنر، که در کتاب سال ۲۰۰۲ اش «وهم اراده‌ی آگاهانه» به‌طور خلاصه آمده اند، نشان داده‌اند که به‌آسانی ممکن است مردم به‌اشتباه باور کنند اعمال خود را ایجاد و کنترل می‌کنند، درحالی‌که چنین نیست.


در این مصاحبه‌ها برای مقاله‌ی نیویورک تایمز، لیبت افزود که نتایج او برای نسخه‌ی محدودی از اراده‌ی آزاد، در قالب قدرت وتوی آنچه حس می‌کنیم انجام می‌دهیم، فضا می‌گذارد - می‌توانیم هنگامی که از رفتارمان آگاه شدیم آن را متوقف کنیم. اما وگنر درباره‌ی پیامدهای احتمالی وهم دانستن اراده‌ی آزاد نظر داد. او گفت، بعضی مردم نگرانند که مرگ اراده‌ی آزاد می‌تواند به حس اخلاقی و مسئولیت‌پذیری اخلاقی‌مان ضربه زند: ممکن است مردم احساس کنند دیگر مسئول اعمالشان نیستند. اما وگنر معتقد است، در واقع وهم دانستن اراده‌ی آزاد احتمالاً اثر اندکی روی زندگی مردم یا عزت‌نفس‌شان خواهد داشت. بیشتر مردم در انکار می‌مانند. او گفت «یک وهم است، اما وهم بسیار سمجی است؛ بر‌می‌گردد.»

او اراده‌ی آزاد را با نیرنگ یک شعبده‌باز که بارها و بارها دیده شده مقایسه کرد. «گرچه می‌دانید یک نیرنگ است، هر بار فریب می‌خورید. احساسات دور نمی‌شوند.»




Pinnwand-Fotos | Facebook