ما با مطالعۀ تاريخ می خواهيم بدانيم کە بشِر عقل مندِ ابزارساز جامعه گرا مسير خويش را از روزگاران دور تا امروز چه گونه طی کرده، چە افت و خيزها و کاميابيها و ناکاميهائی در اين مسير داشته، دست آوردهايش در اين مسير چە بوده، چه گونه از اين دست آوردها حمايت و حفاظت کرده است، و ما چه گونه می توانيم با استفاده از تجربه هائی کە پدران و نياکانمان برايمان برجا ﻧﻬاده اند زندگی شايستۀ رضايت بخشی را برای خودمان بسازيم. بە عبارت ديگر، ما تاريخ را مورد مطالعه قرار می دهيم تا بدانيم کە تلاشمان را از کجا آغاز کرده ايم، چە مسيری پيموده ايم، و اکنون در چە مرحله ئی قرار داريم و چه گونه بايد بەراه خودمان ادامه دهيم. ما بەهنگام مطالعۀ تاريخ در تلاش آن استيم کە مسير حرکتِ مستمِر چندين هزار سالۀ خودمان را بازبينی و بازخوانی کنيم؛ و می خواهيم بدانيم کە در اين مسير چە دست آوردهائی داشته ايم، چە خطاها و اشتباهاتی کرده ايم، چە تجربه هائی اندوخته ايم، و چه گونه می توانيم از اين تجربه ها برای ساختن اکنون و آينده مان استفاده کنيم؟ يعنی ما بەهنگام مطالعۀ تاريخ با فراموشی در ستيز استيم، و می خواهيم کە مسيری کە در گذشته پيموده ايم را بازبينی کنيم، برای آن کە بدانيم اکنون در کجا هستيم و رخ بەچە سوئی داريم و مسير آينده مان در چە سمتی است. می خواهيم کە آن چە برما رفته است را همواره در پيش ديدگان خويش داشته باشيم و بکوشيم کە تا آنجا کە ممکن است رخدادهای مربوط بەگذشته مان را در حافظۀ خويش نگاه داريم و از آن چە بر ما رفته است درس بگيريم و برای ﺑﻬترسازی زندگی اجتماعی اکنون و آيندۀ خويش از آن استفاده کنيم.از اين ديدگاه، مطالعۀ تاريخ مطالعۀ مسير پيموده شده است بەمنظور ﺑﻬتر شناختن مسير حال و آينده بەهدف ساختن زندگی خوشتر و ﺑﻬتر. کسی کە امروز اهل تاريخ است تاريخ را بەعنوان يک کل مورد مطالعه قرار می دهد، بی آن کە گذشته و اکنون و آينده را از يکديگر جدا کند؛ زيرا گذشته و اکنون و آينده يک جريانِ بەهم پيوسته است کە از سپيده دم تاريخ آغاز شده است و تا بشر بر روی اين کرۀ خاکی می زيَد استمرار دارد. ما وقتی گذشته را مطالعه می کنيم در حقيقتْ حلقه های پيوستۀ زنجيرۀ تجربه های پايان ناپذير بشری و کاميابيها و شکستهای تلاشهای انساﻧﻬا و علل اين کاميابيها و شکستها را مورد مطالعه قرار م یدهيم و می خواهيم کە از ثمرات اين تجربه ها برای ﺑﻬتر شناختن و ﺑﻬتر ساختن زندگی کنونی و تصميم گيری برای ساختن آيندۀ ﺑﻬتر استفاده کنيم؛ زيرا زندگی کنونی ما دست آمدِ (حاصل) يک مسير دراز است کە هزاران سال جريان داشته و همچنان در جريان است و در جريان خواهد بود. ما علاقه داريم کە زندگی ﺑﻬتری را برای خودمان بسازيم. اين امر نياز بەآن دارد کە تجربه های گذشته مان را بەدرستی بشناسيم تا مجبور بەتکرار آﻧﻬا نباشيم؛ و از نتايج اين تجربه ها استفاده کنيم؛ نتايج سودمند را بگيريم و از تکرار تجربه های ناکام مانده احتراز جوييم. برای شناختن اين نتايج و استفاده از آﻧﻬا در راهِ ﺑﻬتر ساختن زندگی است کە تاريخ را مطالعه می کنيم. پس برای آن کە بتوانيم اکنون را بەشايسته ترين گونۀ ممکن بسازيم و برای آيندۀ ﺑﻬتری برنامه ريزی کنيم، مطالعۀ مسيری کە تا کنون اِسپُرده ايم (طی کرده ايم) ضرورتِ حتمی دارد.کسانی کە رخدادهای تاريخ را بەدرستی مطالعه نمی کنند و نمی خواهند کە از مسيری کە در گذشته اِسپُرده شده است آگاهی يابند؛ و بەعبارت ديگر نمی خواهند کە از مراحل رشد و تطور جوامع بشری و چه گونگی اين رشد و تطور و پيش رفت باخبر باشند و از خطاهای انجام گرفته درس عبرت آموزند، مجبور می شوند کە خطاهای گذشته را تکرار کنند، يا از الگوهائی پيروی کنند کە متعلق بە يک دوره از رشد و تطور جامعه بوده است و برای مرحلۀ کنونی کارآيی ندارد. چنين مردمی اگر تصميم گيران جامعه باشند باعث ايستايی يا واپس روی جامعه می شوند، و جامعه را با فاجعه های جبران ناپذيری مواجه می سازند.زمانی عقيده بر اين بود کە علم تاريخ (مطالعۀ رخدادهای تاريخی) علمی است کە برای تصميم گيرانِ جامعه و حکومت گران وضع شده است تا جامعه را با استفاده از تجربه های گذشتگانْ بەگونۀ شايسته اداره کنند. بەهمين سبب هم علم تاريخ چيزی جز سرگذشتِ شاهان و ارتشها و جنگهای آﻧﻬا نبود.هنوز هم اين نظريه کم و بيش بەقوت خود باقی است؛ ولی از آنجا کە همراه با رشد انديشۀ اجتماعی و شکل گيری جوامع نوينْ گرايش بەشرکت افرادِ جامعه در سرنوشت خويش بيش از پيش شده است، علم تاريخ در سدۀ اخير گامی بەجلو برداشته و در تلاش است تا مطالعه اش را بەسرگذشتِ جوامع و تطوراتِ اجتماعی سرايت دهد، و با بررسی تحولاتی کە در جوامع رخ داده است عواملی کە بەاين تحولات انجاميده است را بشناسد و از تجربه های گذشته برای ﺑﻬترساختن زندگی اجتماعی در زمان حال و برنامه ريزی برای آينده استفاده کند. يعنی علم تاريخ اگر در گذشته می خواست کە بەحکومت گران و شاهان بياموزد کە چه گونه با استفاده از تجربه های پيشنيانْ جهان گيری و جهان داری و جهان سازی کنند، اکنون بر آن است کە بەجامعه ياد دهد کە چه گونه با ﺑﻬره گيری از تجربه های گذشته سرنوشت خويش را بەگونۀ شايسته در دست گيرد و خوشی و سعادت خويش را آن گونه کە مايل است بەﺑﻬترين گونۀ ممکن تأمين کند.

چرا تاریخ می خوانیم,امیر حسین خنجی, ص 13-10