[Dariush]

شما به جز "رساله اخلاق" چه اثر های دیگری را از او خوانده اید؟‌

مهمترین اثر اسپینوزا، همان اخلاق است. اما رساله‌ی سیاست و چند نوشته‌ی پراکنده نیز از او خوانده‌ام. از آنجا که در درک و فهم ِ اینها درماندم، از چند کتاب و مقاله برای تفسیر فلسفه‌ی او نیز بهره بردم. برای انتخاب کتابی در مورد فلسفه‌ی اسپینوزا باید دقت به خرج داد، چرا که بسیاری نظرات او نفهمیده یا اینکه با نوعی سو‌ءگیری دینی به سویش می‌روند. به ویژه اسپینوزا در ایران بسیار طرفدار دارد در میان مسلمانانِ شبه‌فیلسوفی چون حداد عادل(!).
در اینکه اسپینوزا به وجود خدایی باور داشت شکی نیست، اما در ماهیت این خدا مناقشه بسیار است. هر چه هست، با خدای دینی بسیار متفاوت است.

و آیا وارد شدن عمیق به فلسفه ی اسپینوزا را بایسته می دانید؟

راستش، نه! البته تا حدی بستگی دارد به اینکه از او چه می‌خواهید. اسپینوزا یک فیلسوف شاخص در تاریخ فلسفه است که مطالعه پیرامون او بر هر کسی که می‌خواهد در فلسفه حرفی برای گفتن داشته باشد، بایسته است. اما خواندنِ فلسفه‌ی اسپینوزا به طور جدی و ژرف را من در این زمان پیشنهاد نمی‌کنم. چنانکه مطالعه لایب‌نیتز یا پاسکال را به این شکل در این زمان پیشنهاد نمی‌کنم. اما خواندن در موردشان را، اکیدا پیشنهاد میکنم.

و نیکو تر می نماید نخست به پرسش هایی که بی پاسخ
گذاشته اید بپردازید تا در ادامه ببینم تاب گفتگوی فلسفی با مرا دارید یا خیر!

کدام پرسشهای بی‌پاسخ؟
خب پنج شش سالی از مطالعه من پیرامون اسپینوزا گذشته است.
پرسیدن بُوَد آسان، پاسخ دادن ...
اما شما بپرسید، من با همان شرایطی که گفتم اگر شد پاسخ می‌دهم.