[Şanlı SƏHƏND]

sayin yoldaş atila bu dəyərli mətləbinizdən təşəkkürümü bildirirəm
باتشکر

---------- ارسال جدید اضافه شده در 04:26 PM ---------- ارسال قبلی در 04:21 PM ----------

اگر میشه تفاوت ترکی آذربایجانی رو هم با ترکی استامبولی توضیح بدید

با اجازه دوست عزیز آتیلا
مقایسه علمی زبان های ترکی آذربایجانی و ترکی استانبولی
زبانهای تركی آذری و تركی استانبولی هر دو دارای ریشه اوغوزی هستند.این دو زبان به همراه تركمنی (زبان مردمی كه در جمهوری تركمنستان و شمالشرق ایران زندگی می كنند) گروه اغوز یا غربی را از خانواده زبانهای تركی (لهجه های آذربایجانی و استابولی و تركمنی و اوزبكی و قزاقی و قرقیزی و ...) تشكیل می دهند.

>تفاوتهای كه بین این دو لهجه به وجود آمده را می توان در قرنهای 13 تا 19 میلادی دانست.در واقع تفاوتهای بسیار اندكی بین این دو لهجه وجود دارد تا جایی كه مردم ترك این سه كشور شعرای نامی آذربایجانی را ازجمله نسیمی و قاضی و برهان الدین و فضولی و ... و داستانهای دده قورقود و كوراغلو را به طور مشترك از آن خود و جزو فرهنگشان می دانند.در بخشهایی از دو كشور این تفاوتها در قرن نوزدهم به دلیل توسعه زبانی و تاثیرپذیری از زبانهای خارجی بیشتر شد.

1.اورتوگرافی و فونولوژی
از سال 1928 الفبای عربی مورد استفاده در هر دو كشور به لاتین تغییر یافت.اما این الفبا مجددا در 1939 درآذربایجان به سیریلیك تغییر یافت كه تا سال 1991 مورد استفاده قرار می گرفت.در سال 1991 الفبای لاتین جدید در آذربایجان بر پایه الفبای مورد استفاده در تركیه جایگزین سیریلیك شد.اما در آذربایجان 3 حرف بیشتر وجود دارد.q(ق) كه معادل آن در تركیه k و g هست و x(خ) كه معادل آن در تركیه k و h است و ə كه گاهی معادل e در تركیه است.(فتحه در تركی استانبولی وجود ندارد)

تفاوت در تلفظ : تغییر -u- تركیه ای به -o- آذربایجانی


فارسی تركی استانبولی تركی آذری
لب dudak(دوداك) dodaq/dodax(دداخ)
بیدار شو uyan (اویان) oyan(ایان)

تغییر -ü- تركیه ای به -ö- آذربایجانی
بزرگ büyük(بویوك) böyük(بیوك)
زیبا güzel(گوزل) gözəl(گزل)

تغییر در حرف قبل از -v-
صیاد avçı(آوچی) ovçu(اوچو)
خرگوش tavşan(تاوشان) dovşan(دوشان)

تغییر -ü- تركیه ای به -i- آذربایجانی
كوچك küçük(كوچوك) kiçik(كیچیك)

بسیاری از كلمات دخیل عربی و فارسی در تركی استانبولی در هنگام تلفظ با تلفظ آنها در تركی آذربایجانی تفاوت دارند.
قلب kalb(كالب) qəlb/gəlb(قلب)
معلم muallim(موآللیم) müəllim(موعللیم)

در تركی آذری بنا به قاعده ای كلمه ای كه با حرف ı شود وجود ندارد و این كلمات را به هنگام نوشتن با حرف i می نویسند.گرچه تلفظ آن فرقی نمی كند.
روشن ışık(اشیك) işıq/işıx(ایشق)
رعد و برق ıldırım(الدرم) ildırım(ایلدرم)

تلفظ كلمات در بسیاری از بخش های تركیه بر خلاف بخشهای مركزی شبیه به تركی آذری است.
پشت arka(آركا) arxa(آرخا)
بخوان oku(اكو) oxu(اخو)
زیاد çok(چوك) çox(چوخ)
پا ayak(آیاك) ayax/ayaq(آیاق)

بساری از كلماتی كه در تركیه به حروف p , ç , k , t ختم می شوند در آذربایجان به b , c ,g , d تبدیل می شوند
شیر süt(سوت) süd(سود)
كتاب kitap(كیتاپ) kitab(كیتاب)
رنگ renk(رنك) rəng(رنگ)
گرسنه aç(آچ) ac(آج)

2.مورفولوژی
حروف اضافه در هر دو زبان یكی هستند.به طور مثال برای "از" dən و dan گفته می شود.وبرای "در" də و da گفته میشود.اما در تركیه در كلماتی كه به حروف صدادار ختم نشوند حرف d به t تبدیل می شود.در تركیه -mektepten- "از مكتب" و در آذربایجان -universitetdə- "در دانشگاه" گفته می شود.برای "را" از حروف اضافه nı, ni, nu, nü استفاده می شود.اما در تركیه در كلماتی كه به حروف صدادار ختم می شوند از حروف اضافه yı, yi, yu, yü استفاده می شود.به طور مثال در آذربایجان -dəryanı- "دریارا" و در تركیه -deryayı- گفته می شود.در آذربایجان یك استثنا برای این قاعده وجود دارد و آن استفاده از حرف اضافه -yu- برای "آب" است.

در تركی آذری برای فعل "هستم" از كلمات y)am, (y)əm) استفاده می شود و در تركیه از كلمات
y)ım, (y)im , (y)üm) .برای دوم شخص هم در آذربایجان از sən و san ودر تركیه از sın و sin و sun و sün استفاده می شود.برای اول شخص جمع در تركیه از y)ız, (y)iz, (y)uz, (y)üz) و در آذربایجان از كلمات
y)ıq, (y)ik, (y)uq, (y)ük) استفاده می شود.بقیه اشخاص در هردو لهجه یكی هستند.

ضمایر شخصی در هر دو زبان یكی هستند با این تفاوت كه تركیه ایها -mən- را -ben- می گویند: mənim,məni,məndən,mənə,məndə و در تركیه benim,beni,benden,bana,bende می گویند.سایر ضمایر هیچ تفاوتی ندارند.

ضمایر اشاره در هر دو لهجه یكی هستند و -şu- به معنی این در آذربایجان وجود ندارد.وبه جای آن از -həmin- استفاده می شود.بعضی از كلمات قیدی در دو لهجه متفاوتند:
كدامیك hangi(هانگی) hansı(هانسی)
همه hepsi(هپسی) hamısı(هامیسی)
هیچكس hiçkimse(هیچ كیمسه) heş kəs(هچ كس)
هیچكس hiçkimse(هیچ كیمسه) heç kim(هچ كیم)
هیچ چیز hiçbirşey(هیچ بیر شی) heç nə(هچ نه)
كجا nerde(نرده) harada(هارادا)
چه زمان ne zaman(نه زامان) haçan(هاچان)
چگونه nasıl(ناسیل) necə(نئجه)

درجات صفتها در هر دو لهجه یكسان هستند : -daha gözəl- زیباتر و -ən gözəl- زیباترین و -bomboş- خالی خالی.

شماره ها اندكی متفاوتند:
چهار dört(درت) dörd(دورد)
هفت yedi(یدی) yeddi(یددی)
هشت sekiz(سكیز) səggiz(سگگیز)
نه dokuz(دوكوز) doqquz(دوققوز)
بیست yirmi(ییرمی) iyirmi(اییرمی)
هزار bin(بین) min(مین)
میلیارد milyar(میلیار) milyard(میلیارد)

بعضی از حروف اضافه مورد استفاده در آذربایجان در تركیه وجود ندارد:-təkin- "مثل" و -tək- "مثل" و -kimi- "مثل" (معادل -gibi- در تركیه) و -cən- "تا" و -sarı- "به سوی".

بعضی از شناسه های شخصهای افعال اندكی در دو لهجه با یكدیگر تفاوت دارند.در آذربایجان برای اول شخص مفرد معمولا از شناسه های -əm- و -am- و برای دوم شخص مفرد از شناسه های -sən- و -san- و برای اول شخص جمع از شناسه های ıq, ik, uq, ük و در تركیه برای اول شخص مفرد از شناسه های
y)ım ,(y)im, (y)um, (y)üm) و برای دوم شخص مفرد از شناسه های sın, sin, sun, sün وبرای اول شخص جمع از شناسه های y)ız, (y)iz, (y)üz) استفادخ می شود.به طور مثال در آذربایجان -gəlməliyəm- "باید بیایم" و در تركیه -gelmeliyim- گفته می شود.

وندهایی كه برای زمان استمراری استفاده می شوند هم كمی متفاوتند.در آذربایجان از وندهای های y)ır, (y)ir, (y)ur, (y)ür) و در تركیه از وند i)yor) استفاده می شود به طور مثال در آذربایجان به "می آیم" -gəlirəm- و در تركیه -geliyorum- گفته می شود.در آذربایجان زمان ماضی نقلی ای استفاده می شود كه در تركیه وجود ندارد.مثال : -gəlibsən- به معنای آمده ام.

در آذربایجان دو روش برای ایجاد زمان مضارع الزامی وجود دارد كه تركی استانبولی این دو نوع فرم را ندارد.مثلا برای " بیایم" هم -gələsiyam- و هم -gərək gələm- استفاده می شود.شكل منفی این زمان در هر دو لهجه تركی با استفاده از وند های mı و mə (در تركیه me) ایجاد می شود.

در آذربایجان فعل -let me come- به صورت -gəlim- و در تركیه به صورت -geleyim- ترجمه می شود.فعلی كه برای توانایی انجام كاری گفته می شود در هر دو لهجه شكل یكسانی دارد.-gələ bildim- و -gele bildim- (توانستم بیایم) اما شكل منفی این فعل در دو لهجه كمی متفاوت است.در آذربایجان منفی به صورت -gələ bilmədim- و در تركیه -gelemedim- بیان می شود.(البته -gəkəmmədim- هم در آذربایجان رواج دارد)

وجه وصفی در هر دو لهجه یكسان ساخته می شود ولی چند نوع آنها بیشتر در آذربایجان مورد استفاده قرار می گیرد.ası, əsi ,malı, məli مانند: həllediləsi iş به معنی كاری كه حل خواهد شد.و oxumalı kitab به معنای كتاب خواندنی.

3.كلمات :
اكثریت قریب به اتفاق كلمات در هر دو لهجه یكسان هستند.ولی كلماتی هم هستند كه در لهجه دیگر یا وجود ندارند یا به معنی دیگری هستند.برای مثال كلمات زیر در آذربایجان به كار می روند ولی در تركیه مورد استفاده قرار نمی گیرند.ویا معنی دیگری دارند.
danış (حرف بزن) و tap (پیدا كن) و bulaq(چشمه) و arvad(زن) و bayır (بیرون) و kənd (روستا) و qabaq(جلو) و yağış(باران) و subay(مجرد) و düş(بیفت) و qurtar(تمام كن) و işlət(به كار ببر) و lap(بسیار زیاد).


4.تركیب :
دستور ساخت جمله معمولا در خانواده لهجه های تركی به صورت موضوع+شی+فعل است.كه این روش در هر دو لهجه آذربایجانی و تركی هم هست.اما به دلیل قرنها همسایگی با زبان فارسی این زبان همچنان كه تاثیرات فراوانی از تركی گرفته در عین حال تاثیرات فراوانی بر هر دو لهجه نیز گذاشته است.مهمترین تاثیر فارسی بر تركی را می توان كلمه "كه" -ki- دانست.اما به دلیل اینكه بیشتر تركان آذربایجانی در محدوده كشوری زندگی می كنند كه تنها زبان رسمی آن فارسی است این تاثیر بیشتر به چشم می خورد مثلا در آذربایجان جنوبی جمله "می دانم كه به باكو می روی" را به صورت -bilirəm ki bakıya gedirsən- و در تركیه به صورت -bakuya gittiğini biliyorum- بیان می شود.

تاثیر مهم دیگر فارسی بر تركی آذربایجانی در فرمول ساخت جملات پرسشی است.یعنی معمولا در آذربایجان جنوبی در جملات پرسشی از كلمه mı استفاده نمی شود.به هنگام استفاده نكردن این كلمه در جمله سوالی جمله به صورت خبر نوشته می شود.در حالیكه در تركیه هرگز در نوشتار جمله سوالی بدون كلمه پرسشی مطرح نمی شود.در گفتار هم همینوطر مگر در موارد استثنایی.

از مطالبی كه گفته شد می توان فهمید كه اختلافات تركی آذری و تركی استانبولی زیاد نیست.و بسیار سخت است كه آنها را دو زبان جدا عنوان كنیم.به نظر می رسد این دو گویش یكدیگرند.در واقع بیشتر تركیه ایها تركی آذری و بیشتر آذربایجانیها(شمالی) تركی استانبولی را به راحتی می فهمند و حتی می توانند به آن صحبت كنند.

و دست آخر اینكه هر كس زبان تركی آذری را به صورت قاعده مند یاد بگیرد در فهمیدن و تكلم لهجه استانبولی مشكلی نخواهد داشت
[SIZE=5]ya[/SIZE]şasin tü[SIZE=5]rk ordusu
[/SIZE]