جالب اینجاست که بسیاری از کسانی که امروز خود را خداناباور، سکولار، یا حتی ضد مذهب می‌دانند، هنوز در ناخودآگاهشان با همان الگوی ذهنی مذهبی زندگی می‌کنند! 

نه به این معنا که دعا می‌خوانند یا روزه می‌گیرند — بلکه در انتظار یک «وعده»، یک «نجات»، یک پایان قطعیِ آرمانی هستند. 

می‌خواهند کسی بیاید و آینده را تضمین‌شده، پاکیزه، یک‌دست، و نجات‌بخش در کف دستشان بگذارد — درست مثل دین که وعده می‌داد: «صبر کن، امام زمان می‌آید، همه چیز را درست می‌کند.» یا «در بهشت، همه رستگار خواهید شد.» باور دینی رفته، اما فرمت ذهنی‌اش مانده. 

به همین خاطر، وقتی با واقعیت مبهم، مسیرهای چندلایه و روندهای فرساینده روبه‌رو می‌شوند، کلافه می‌شوند، عقب می‌کشند، و شروع می‌کنند به انکار هر امکانی برای تغییر. چون چیزی که با آن روبه‌رو هستند، نسخه‌ی تضمینی نیست. چون کسی نگفته: «تاریخ دقیق سرنگونی فلان است» یا «با این کار حتماً پیروز می‌شویم». 

اما واقعیت این است: دنیا نه بهشت است و نه جهنم، نه آرمان‌شهر و نه جای قصه‌های پیامبران. ما در یک جهان خاکستری، متناقض، غیرقطعی زندگی می‌کنیم — و تنها چیزی که به آن تکیه می‌توان کرد، فهم، پیگیری، عمل، و امیدی‌ست که از شناخت می‌جوشد، نه از نیاز روانی به پایان خوش. اگر هنوز دنبال فصل آخرِ خوش‌نویس‌شده‌ای هستی، نه از دین جدا شده‌ای، نه از اسطوره. فقط نویسنده‌اش را عوض کرده‌ای. اما همان رویاست — با جلدی تازه. 

جالب اینجاست که همان‌هایی که در نقد بهشت‌های وعده‌داده‌شده می‌گفتند: «زندگیِ بی‌رنج و بدون افت‌وخیز، پوچ و بی‌معناست»، — امروز دقیقاً همان بهشت را به شکل دیگری طلب می‌کنند: بهشت سیاسی. بهشت فکری. بهشتی که در آن آینده باید از قبل روشن باشد، مسیرها مشخص، نتیجه معلوم، و تضمین قطعی. 

اما مگر نگفتید آن بهشتِ دین، خواب‌آور است؟ مگر نگفتید اگر همه چیز همیشه خوب باشد، انسان می‌میرد؟ پس چرا حالا که جهان خاکستری، بی‌ثبات، دشوار، و نیازمند ساختن است، عقب می‌کشید و می‌گویید: «نه، چون نتیجه‌اش روشن نیست، ما وارد نمی‌شویم»؟ 

ما از وعده بهشت دل کندیم، چون دانستیم معنا در تلاش است، نه در پایان. در شک است، نه در قطعیت. در ساختن است، نه رسیدن. و اگر هنوز درگیر این رؤیای آخرالزمانی‌اید که «باید روزی همه‌چیز عالی و تمام شود»، شاید نه با دین، بلکه با انسان بالغ خداحافظی کرده‌اید.