[Anarchy]

: مصحف ابن مسعود

پس از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و مورد قبول نشدن مصحف امام علی علیه السلام از طرف حکومت وقت، همزمان با جمع آوری قرآن توسط زیدبن ثابت که به دستور خلیفه زمان صورت گرفت افراد دیگری نیز مشغول جمع آوری قرآن بودند که ابن مسعود یکی از این افراد می‌باشد و ظاهرا طبق برخی از روایتها او یکی از قاریان قرآنی بود که از طرف پیامبر بوده و خودش نیز مورد اطمینان آن حضرت بود.

ویژگیهای مصحف ابن مسعود

طبق نقلهای تاریخی، مصحف ابن مسعود با مصحف رایج در میان مسلمانان تفاوتهایی داشت که به بیان این تفاوتها می‌پردازیم.

ترتیب سوره‌ها و بخشهای قرآنی

بدین صورت بود سبع طوال، مئین، مثانی، حوامیم، ممتحنات، مفصلات.

یکصد و یازده سوره داشت

زیرا در این مصحف سوره حمد و سوره الناس و الفلق نیامده بود. البته علتش این بود که وی معتقد بود که چون این سوره‌ها زیاد خوانده می‌شوند و تکرار می‌گردند فراموش نمی شوند و هدف از نوشتن نیز عدم فراموش سوره‌هاست بر این اساس در مصحفش نمی‌نوشت.

بسمله در سوره توبه

بنا به نقلی، سوره توبه در این مصحف با « بسم الله الرحمن الرحیم » شروع شده بود که البته این روایت نیز غیر قابل اعتبار می‌باشد.

مخالفت با قرائت مشهور

این مصحف در بعضی موارد با قرائت مشهور مخالفت دارد. چون ابن مسعود معتقد بود که می‌توان کلمات قرآن را به مترادف آن تغییر داد و می‌گفت هر گاه کلمه‌ای خواندنش برایتان مشکل بود یا فهمش برایتان سخت باشد می‌توان آن را به کلمه آسانتر تغیی داد به همین جهت او کامه زخرف را در مصحفش تبدیل به « ذهب » کردچون می‌گفت این دو به یک معنی است و کلمه عهن را به صوف تبدیل می‌نمود و حتی در آموزش یک نفر غیر عرب آیه « طعام الاثیم » که کلمه اثیم را نمی‌توانست تلفظ کند گفت به جای اثیم بگوید فاجر. یعنی ان الشجرة الزقوم طعام الفاجر.

تبدیل برخی کلامات به کلمه‌ای دیگر برای تفسیر

ابن مسعود برخی کلمات را به منظور روشن نمودن هدف آیه، به کلمات دیگری تبدیل می‌کرد مثلا او در آیه « و السارق السارقة فاقطعوا ایدیهما » را به = فاقطعوا ایمانهما تبدیل می‌کرد زیرا که خود آیه مشخص نگردیده که مراد کدام دست است و یا در آیه « إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمَنِ صَوْمًا فَلَنْ أُکَلِّمَ الْیَوْمَ إِنسِیًّا » را به صورت « انی نذرت للرحمان صمتا ... » نوشته بود زیرا که صمت (سکوت) نذر کرده بود.

حاشیه نویسی

در بین آیات قرآنی به منظور تفسیر و شرح جمله‌هایی را می‌نوشت که اینحالت در سخنان و نوشته‌های گذشتگان نیز یک کار عادی و معمولی به حساب می‌آمد. ابن مسعود می‌گفت ما آیه 67

سوره مائده

را در زمان پیامبر اینگونه تلاوت می‌کردیم: « یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ (ان علیا مولی المومنین) وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ » که از این موارد در این مصحف خیلی زیاد است که برای روشن شدن مفهوم آیه، در مصفحش نوشته بود.

یک نکته

طبق نظر پژوهشگران با در نظر گرفتن مقام موقعیت و شخصیت ابن مسعود که او قاری مورد تائید پیامبر بوده و خودش نیز به عنوان حافظ قرآن مطرح بوده، بسیاری از این نسبتها ویژگیهای مصحفش قطعی نیست و احتمال دخالت سیاست در نسبت دادن اینها به ابن مسعود می رود بویژه اگر مخالفتهای ابن مسعود را با حاکمان وقت در نظر بگیریم این ادعای ما شدت می‌یابد، و از طرف دیگر این زیادتها همچنانکه گفتیم جنبه تفسیری دارد که در آن زمان چنین شیوه‌ای رایج بوده است که صحابه در کنار مصحف خود، مطالب تفسیر را می‌نوشتند و به دیگران نقل می‌کردند تا مفهوم و پیام آیه در میان مردم حفظ گردد.

سرنوشت ابن مسعود

از سرنوشت مصحف ابن مسعود اطلاع چندانی در دسترس نیست و فقط تاریخ گواهی می‌دهد که در جریان توحید المصاحف که عثمان با از بین بردن همه قرائتها در رسمیت بخشیدن به یک قرائت، سایر مصفحها را سوزانید یا با آب و سرکه شست تنها کسی که مصحقش را به فرستاده عثمان نداد و در مقابل در خواست عثمان ایستاد ابن مسعود بوده و ظاهرا بیشتر از این اطلاعات دقیق و مستندی در دسترس نمی‌باشد که از این کار او نیز عثمان ناراحت شده بود هر چند که ظاهرا عثمان بعدا از بی احترامیش نسبت به ابن مسعود ناراحت شد و ابن مسعود نیز ظاهرا به یکی کردن قرائتها راضی شده بود.