فراهاختن, فروهاختن, آناهاختن (استقرا, قیاس, ؟) - نسخه قابل چاپ

+- دفترچه (https://daftarche.com)
+-- انجمن: تالارهای ویژه (https://daftarche.com/%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86-%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87)
+--- انجمن: فلسفه و منطق (https://daftarche.com/%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D9%88-%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82)
+--- موضوع: فراهاختن, فروهاختن, آناهاختن (استقرا, قیاس, ؟) (/%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%86-%D9%81%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%86-%D8%A2%D9%86%D8%A7%D9%87%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%B1%D8%A7-%D9%82%DB%8C%D8%A7%D8%B3-%D8%9F)

---

فراهاختن, فروهاختن, آناهاختن (استقرا, قیاس, ؟) - Mehrbod - 03-17-2013

فراهاختن[sup][aname="rpaf945aa21d180435cbc021c92ba368981"][[/aname][anchor="paf945aa21d180435cbc021c92ba368981"]1][/anchor][/sup] دربرابر فروهاختن[sup][aname="rpa928a3e959f55493a862d0975e2b2b775"][[/aname][anchor="pa928a3e959f55493a862d0975e2b2b775"]2][/anchor][/sup] دربرابر آناهاختن[sup][aname="rpa4602b11196d44ef5a6454d5234d2ab98"][[/aname][anchor="pa4602b11196d44ef5a6454d5234d2ab98"]3][/anchor][/sup]

در گُزیرش[sup][aname="rpaa91b0f52c45c4ac583e7ea7f98e7cbbb"][[/aname][anchor="paa91b0f52c45c4ac583e7ea7f98e7cbbb"]4][/anchor][/sup] به سه راه بالا (و بروشنی بیشمار راه دیگر) میتوان فرجامیبابی فرنودین[sup][aname="rpa2e9f3c1e34934b35b66ac6eab69f7b2c"][[/aname][anchor="pa2e9f3c1e34934b35b66ac6eab69f7b2c"]5][/anchor][/sup] کرد.

در اینجا ما کوشیده‌ایم با برابرسازی برای این پنداره‌ها[sup][aname="rpa7c15c104d4f343989c983fec9e3737a8"][[/aname][anchor="pa7c15c104d4f343989c983fec9e3737a8"]6][/anchor][/sup], به زبان پارسی درون آورده اشان و از واژگان
بی سر و ته کنونی - که خود من هر بار از یاد میبرم - کارمان را آسانیده باشیم, باشد که آسوده شویم! (:


ریشه‌یِ واژگان

پیش از آغاز, کارواژه‌یِ Hâxtan (هاختن) بسادگی میشود «راهبردن, رهبری کردن, پیش بردن»:

Mid.Pers. hâxtan, hâzidan, "to lead, guide, persuade;" Av. hak-, hacaiti "to attach oneself to, to join;" cf. Skt. sacate "accompanies, follows;" Gk. hepesthai "to follow,"; L. sequi "to follow;" PIE *sekw- "to follow."

که همسان با duce* در برابرهای انگلیسی خود میباشد:

ducere "to lead" (see duke (n.)). Meaning "to bring about," of concrete situations, etc., is from early 15c.; sense of "to infer by reasoning" is from 1560s. Electro-magnetic sense first recorded 1777. Related: Induced; inducing.

فراهازش[sup][aname="rpad23f474a72e3499da01d45d1d2590e77"][[/aname][anchor="pad23f474a72e3499da01d45d1d2590e77"]7][/anchor][/sup] - induction
فراهازش شیوه‌ای است که ما از پیِِ نپاهشِ[sup][aname="rpad9d9b89d3c4e4f4497bb9c47c2be4dad"][[/aname][anchor="pad9d9b89d3c4e4f4497bb9c47c2be4dad"]8][/anchor][/sup] پرگیر[sup][aname="rpa2f9dcb81a3904fe48470c653159c33ec"][[/aname][anchor="pa2f9dcb81a3904fe48470c653159c33ec"]9][/anchor][/sup] می‌نگره‌پردازیم[sup][aname="rpa65bb4f2973044efbb7387cdc46bdb5b6"][[/aname][anchor="pa65bb4f2973044efbb7387cdc46bdb5b6"]10][/anchor][/sup] که درست روبروی فروهازش[sup][aname="rpa43bf666dc8a141ddb0dab432b006e711"][[/aname][anchor="pa43bf666dc8a141ddb0dab432b006e711"]11][/anchor][/sup] جای میگیرد:


یک نمونه از فراهاختن[sup][aname="rpab7b869ea12014919acbbf9fe6488b884"][[/aname][anchor="paf945aa21d180435cbc021c92ba368981"]1][/anchor][/sup]:

که هرچند فراهازش آنچنان خوبی نبوده و به گاه نپاهش تنها یک قوی سیاه, نگره‌یِ[sup][aname="rpa5246f180fb674d6ebe6cef28d7765150"][[/aname][anchor="pab7b869ea12014919acbbf9fe6488b884"]12][/anchor][/sup] ما بسادگی از هم خواهد فروپاشید!

یک فراهازش توانمندتر میتواند اینگونه باشد:


چنانکه از فرایند میتوان دید, در همه‌یِ نمونه‌ها ما نخست پرگیر[sup][aname="rpa70f6b6001a364c08b3686f41b2ab1e14"][[/aname][anchor="pa2f9dcb81a3904fe48470c653159c33ec"]9][/anchor][/sup] را مینپهایم, سپس با داده‌هایِ گردآورده شده فرا رفته و می‌نگره‌پردازیم[sup][aname="rpac7aa5165733848f68e381e3850e5b143"][[/aname][anchor="pa65bb4f2973044efbb7387cdc46bdb5b6"]10][/anchor][/sup].



فروهازش[sup][aname="rpaa298e92004be411a8b073328c9c0aca9"][[/aname][anchor="pa43bf666dc8a141ddb0dab432b006e711"]11][/anchor][/sup] - deduction

فروهازش همان فرایند وارونه‌یِ فراهازش[sup][aname="rpabee105a0d61745768a1f0990ab6e30af"][[/aname][anchor="pad23f474a72e3499da01d45d1d2590e77"]7][/anchor][/sup] است. اینبار ما با در دست داشتن یک «نگره» آنرا روی پیرامون به کار
میگیریم, که از این راه میتوانیم بنمونه درستیِ نگره[sup][aname="rpafaee22e71ebd474bbc1b9cbb17937ab7"][[/aname][anchor="pab7b869ea12014919acbbf9fe6488b884"]12][/anchor][/sup] را بسنجیم و همچنین به آماج[sup][aname="rpafa92d3e2bc4940948dde5a06dcaa3514"][[/aname][anchor="pa10358924d6624231a342850ab8f923dc"]15][/anchor][/sup] مهندتر امان که پیشبینی[sup][aname="rpaa7a9dc7fc6a3486f93a7fe56c3e7ebac"][[/aname][anchor="pa70f6b6001a364c08b3686f41b2ab1e14"]16][/anchor][/sup] رویداد‌ها باشد بپردازیم.

یک نمونه از فرنودِ فروهازیک:

که در اینجا پیشپِی‌هایِ[sup][aname="rpa811849b6d26d4332972edf103df1c6e4"][[/aname][anchor="pac7aa5165733848f68e381e3850e5b143"]17][/anchor][/sup] ما یکی از پی دیگری آمده و یکدیگر را می‌درتاهند[sup][aname="rpa24678c26c9da4b9fa48c0d05b7ba7c45"][[/aname][anchor="paa298e92004be411a8b073328c9c0aca9"]18][/anchor][/sup]: P —> Q




آناهازش[sup][aname="rpa04cf0b8e709c45bdb755dd9b8fd4a755"][[/aname][anchor="pabee105a0d61745768a1f0990ab6e30af"]19][/anchor][/sup] - abduction

سرانجام ما آناهازش را داریم که شیوه‌یِ کمتر شناخته شده ولی بسیار توانمندی در فرجامیابی و اندیشیدن میباشد.
در آناهازش ما از پایان به آغاز میرسیم, یا به سخن دیگر, میکوشیم سناریویی را بیانگاریم که همه‌یِ انگاشت‌های ما در آن همزمان درست باشند.

یک نمونه‌یِ ساده آناهازش میتواند در چنین جایی باشد:

در اینجا با در نگرگیری «تیغ اُکام» و کمترین انگاشت‌ها میکوشیم پرگرایندترین سناریویِ شایند[sup][aname="rpaa28d5d70679c432eaa4db4720750f258"][[/aname][anchor="pafaee22e71ebd474bbc1b9cbb17937ab7"]20][/anchor][/sup] را از میان بیشمار سناریو بینگاریم:

نام دیگر آناهازش[sup][aname="rpa540afd6d244b46dcba0f1663185413fd"][[/aname][anchor="pabee105a0d61745768a1f0990ab6e30af"]19][/anchor][/sup] «Lateral Thinking» میباشد که در این انجمن نیز چند چیستان آنرا پیشتر داشته‌ایم; نمونه‌وار یک چیستان خوب آناهازیک این است:

چیستان - برگه 2

نقل قول:یک زن سند بی چون و چرایی در دادگاه دارد که همسر وی بدست خواهر اش کشته شده است.
دادرس میگوید: «این شگفت‌انگیزترین پرونده‌ای است که تاکنون داشته‌ام, اگرچه پرونده‌ی بسیار آشکار و روشنی است، ولی این زن را نمیتوان به هیچ روی کیفر داد».

در اینجا آناهازانه[sup][aname="rpa89691f2a2f774ffdb9feb628320186a4"][[/aname][anchor="pabee105a0d61745768a1f0990ab6e30af"]19][/anchor][/sup] میبایستی سناریوهای شایند[sup][aname="rpacb19a03640934def82dbdb0832d0872e"][[/aname][anchor="pafaee22e71ebd474bbc1b9cbb17937ab7"]20][/anchor][/sup] را انگاشته و به پاسخی رسید که بخوبی و بی ایرنگ[sup][aname="rpa66d7c0bb8a444d4082fd82e3026cb35b"][[/aname][anchor="pa24678c26c9da4b9fa48c0d05b7ba7c45"]24][/anchor][/sup] برای ما کار کند, که در اینجا «دوقلو بودگی زن و خواهرش» میباشد.



یک نکته‌یِ شایان بازگویی درباره‌یِ آناهازیک «سوگیری پس‌نگر» میباشد که پیوند نزدیکی با آناهازش دارد: Hindsight bias - WiKi

این سوگیری که گریبانگیر همه‌یِ ما میباشد زمانی می‌ژیراند[sup][aname="rpaf40bb6ee820c4fbc9ef29b6d459af2cd"][[/aname][anchor="pa04cf0b8e709c45bdb755dd9b8fd4a755"]25][/anchor][/sup] که ما یک رویداد را نه از اکنون به سوی آینده بپیشبینیم,
بساکه پس از رخداد آن و از آینده بدان نگریسته و آن را "پس‌بینیم (postdicate)", به پشت نگریسته و پیش خودمان سناریوی کنونی را شایند‌ترین[sup][aname="rpa99584834e414402d907bd3f5d6bf48af"][[/aname][anchor="pafaee22e71ebd474bbc1b9cbb17937ab7"]20][/anchor][/sup] بیانگاریم.

در این ریخت, رویدادهایی که در زمان رخداد خودشان تیره‌تار بوده‌اند و ناپیشبینی‌پذیر, پس از رخدادشان
برای ما بسیار ساده و روشن و هتا پیشبین‌پذیرانه به نگر میایند که هر آینه, لغزشی اندیشیک بیشتر نیست:





----
[aname="paf945aa21d180435cbc021c92ba368981"]1[/aname]. ^ [anchor=rpaf945aa21d180435cbc021c92ba368981]آ[/anchor] [anchor=rpab7b869ea12014919acbbf9fe6488b884]ب[/anchor] Farâhâxtan (farâ+hâxtan)|| فراهاختن: از نپاهش نگره‌‌پرداختن ϢEn To induce
[aname="pa928a3e959f55493a862d0975e2b2b775"]2[/aname]. [anchor=rpa928a3e959f55493a862d0975e2b2b775]^[/anchor] Foruhâxtan (foru+hâxtan)|| فروهاختن: کاربرد نگره و پیشدیدن; زبر-پایین ϢEn To deduce
[aname="pa4602b11196d44ef5a6454d5234d2ab98"]3[/aname]. [anchor=rpa4602b11196d44ef5a6454d5234d2ab98]^[/anchor] Ânâhâxtan (ânâ+hâxtan)|| آناهاختن: اندیشیدن به سناریوهای شدنی با انگاشت همزمان پیشپی‌ها ϢEn To abduce
[aname="paa91b0f52c45c4ac583e7ea7f98e7cbbb"]4[/aname]. [anchor=rpaa91b0f52c45c4ac583e7ea7f98e7cbbb]^[/anchor] Gozireš|| گزیرش: تصمیم گیری Decision making
[aname="pa2e9f3c1e34934b35b66ac6eab69f7b2c"]5[/aname]. [anchor=rpa2e9f3c1e34934b35b66ac6eab69f7b2c]^[/anchor] Farnudin (far+nudin)|| فرنودین: منطقی Logical
[aname="pa7c15c104d4f343989c983fec9e3737a8"]6[/aname]. [anchor=rpa7c15c104d4f343989c983fec9e3737a8]^[/anchor] Pendâre|| پنداره: مفهوم ϢEn Concept
[aname="pad23f474a72e3499da01d45d1d2590e77"]7[/aname]. ^ [anchor=rpad23f474a72e3499da01d45d1d2590e77]آ[/anchor] [anchor=rpabee105a0d61745768a1f0990ab6e30af]ب[/anchor] Farâhâzeš|| فراهازش: ϢEn Induction
[aname="pad9d9b89d3c4e4f4497bb9c47c2be4dad"]8[/aname]. [anchor=rpad9d9b89d3c4e4f4497bb9c47c2be4dad]^[/anchor] Nepâheš|| نپاهش: مشاهده; دریافت; نگرش ϢEn, ⚕☉ Observation
[aname="pa2f9dcb81a3904fe48470c653159c33ec"]9[/aname]. ^ [anchor=rpa2f9dcb81a3904fe48470c653159c33ec]آ[/anchor] [anchor=rpa70f6b6001a364c08b3686f41b2ab1e14]ب[/anchor] Pargir|| پرگیر: پیرامون, محیط Environment
[aname="pa65bb4f2973044efbb7387cdc46bdb5b6"]10[/aname]. ^ [anchor=rpa65bb4f2973044efbb7387cdc46bdb5b6]آ[/anchor] [anchor=rpac7aa5165733848f68e381e3850e5b143]ب[/anchor] Negarepardâxtan|| نگرهپرداختن: نگره‌پرداختن; نگره ساختن; نگره دادن To theorize
[aname="pa43bf666dc8a141ddb0dab432b006e711"]11[/aname]. ^ [anchor=rpa43bf666dc8a141ddb0dab432b006e711]آ[/anchor] [anchor=rpaa298e92004be411a8b073328c9c0aca9]ب[/anchor] Foruhâzeš|| فروهازش: ϢEn Deduction
[aname="pab7b869ea12014919acbbf9fe6488b884"]12[/aname]. ^ [anchor=rpa5246f180fb674d6ebe6cef28d7765150]آ[/anchor] [anchor=rpafaee22e71ebd474bbc1b9cbb17937ab7]ب[/anchor] Negare|| نگره: فرضیه ϢEn Theory
[aname="pa5246f180fb674d6ebe6cef28d7765150"]13[/aname]. [anchor=rpad1f6dde0cd7040e0bca14f6cede3c45b]^[/anchor] Human|| هومن: آدم Human
[aname="pad1f6dde0cd7040e0bca14f6cede3c45b"]14[/aname]. [anchor=rpa10358924d6624231a342850ab8f923dc]^[/anchor] Gerâyand (agar+âyand)|| گرایند: احتمال, اگرآیند Probability
[aname="pa10358924d6624231a342850ab8f923dc"]15[/aname]. [anchor=rpafa92d3e2bc4940948dde5a06dcaa3514]^[/anchor] Âmâj|| آماج: هدف Target
[aname="pa70f6b6001a364c08b3686f41b2ab1e14"]16[/aname]. [anchor=rpaa7a9dc7fc6a3486f93a7fe56c3e7ebac]^[/anchor] Pišbordin|| پیشبردین: کاربردی, کاربستی, عملی Pragmatic
[aname="pac7aa5165733848f68e381e3850e5b143"]17[/aname]. [anchor=rpa811849b6d26d4332972edf103df1c6e4]^[/anchor] Pišpey (piš+pey)|| پیشپی: فرض ϢEn Premise
[aname="paa298e92004be411a8b073328c9c0aca9"]18[/aname]. [anchor=rpa24678c26c9da4b9fa48c0d05b7ba7c45]^[/anchor] Dartâhidan (dar+tâhidan)|| درتاهیدن: دلالت کردن ϢEn To imply
[aname="pabee105a0d61745768a1f0990ab6e30af"]19[/aname]. ^ [anchor=rpa04cf0b8e709c45bdb755dd9b8fd4a755]آ[/anchor] [anchor=rpa540afd6d244b46dcba0f1663185413fd]ب[/anchor] [anchor=rpa89691f2a2f774ffdb9feb628320186a4]پ[/anchor] Ânâhâzeš|| آناهازش: ϢEn Abduction
[aname="pafaee22e71ebd474bbc1b9cbb17937ab7"]20[/aname]. ^ [anchor=rpaa28d5d70679c432eaa4db4720750f258]آ[/anchor] [anchor=rpacb19a03640934def82dbdb0832d0872e]ب[/anchor] [anchor=rpa99584834e414402d907bd3f5d6bf48af]پ[/anchor] Šâyand|| شایند: ممکن ϢEn Possible
[aname="pafa92d3e2bc4940948dde5a06dcaa3514"]21[/aname]. [anchor=rpac19aec1fc58e436f80eee4faaa01bcc3]^[/anchor] Vir|| ویر: حافظه; یاد; Memory
[aname="paa7a9dc7fc6a3486f93a7fe56c3e7ebac"]22[/aname]. [anchor=rpa8ebd7cf444154a08a40aa120d44c76f0]^[/anchor] Bâšande|| باشنده: موجود Being
[aname="pa811849b6d26d4332972edf103df1c6e4"]23[/aname]. [anchor=rpa7d9e24fbb25f408da1b971b54c07d9d4]^[/anchor] Espâšik|| اسپاشیک: فضایی Spatial
[aname="pa24678c26c9da4b9fa48c0d05b7ba7c45"]24[/aname]. [anchor=rpa66d7c0bb8a444d4082fd82e3026cb35b]^[/anchor] Irang|| ایرنگ: خطا; لغزش Error
[aname="pa04cf0b8e709c45bdb755dd9b8fd4a755"]25[/aname]. [anchor=rpaf40bb6ee820c4fbc9ef29b6d459af2cd]^[/anchor] Žirânidan|| ژیرانیدن: فعال کردن fa.wiktionary.org, ⚕☉ To activate

---